نام کتاب: إرشاد القلوب إلى الصواب( للدیلمی)
نویسنده: دیلمى، حسن بن محمد
تاریخ وفات مؤلف: 841 ق
محقق / مصحح: ندارد
موضوع: اخلاق
زبان: عربى
تعداد جلد: 2
ناشر: الشریف الرضی
مکان چاپ: قم
سال چاپ: 1412 ق
نوبت چاپ: اول
معرفى اجمالى
إرشاد القلوب إلى الصواب نوشته حسن بن ابى الحسن دیلمى، از علماى قرن هشتم هجرى است که حاوى مواعظ قرآن و سنت و فضائل امیر المؤمنین على علیه السلام( ع) و اهل بیت پیامبر( ص) مىباشد.
انگیزه تالیف
مصنف در مقدمه کتاب مىفرماید:« چون دیدم سلطان شهوت و غضب بر مردم تسلط یافته و مردم مشغول به خود شدهاند و آخرت را فراموش کردهاند، این کتاب را نوشتم و آن را إرشاد القلوب إلى الصواب نام نهادم تا هر کس به آن عمل کند از عذاب الیم الهى در امان بماند.»
ساختار
کتاب که در یک مجلد چاپ منتشر شده است که، شامل دو جزء است. جزء اول کتاب، در حکمتها و مواعظ قرآن و سنت است و جزء دوم، در فضائل امیر المؤمنین على( ع) و اولاد طاهرین آن حضرت مى باشد.
مولف روایات را مستقیما از پیامبر و ائمه نقل مىکند و دلیل این کار خود را شهرت داشتن این روایات در کتب روایى ذکر مىکند.
با این حال کسى با این روایات محذوف السند، معامله مرسله نکرده است و تمام روایات آن را مسنده مىدانند، کما اینکه در کتب روایى دیگر مشابه آنها با سند کامل یافت مىشود.
از این نکته نیز کاملا مشهود است که قصد دیلمى تألیف کتاب روایى نبوده، بلکه صرفا قصد بیدار کردن خفتگان و غفلت زدگان را بوسیله مواعظ معصومین علیهم السلام داشته است.
گزارش محتوا
مصنف ابتدا مواعظى گرانبها از قرآن کریم نقل کرده، پس از آن، مواعظ پیامبر و ائمه صلوات الله علیهم را آورده، سپس ابواب کتاب را آغاز نموده است.
عناوین بابها طورى تنظیم شده که بیشترین اثر تذکارى و موعظهاى را براى خواننده کتاب به دنبال داشته باشد.
جزء اول:
مولف در ابتدا بحث موعظه، سپس ذم دنیا و دنیا گرایى و امراض قلبى و رذائل اخلاقى و عملى را مطرح نموده، پس از آن بحث توبه و خوف و رجاء و صفات حسنه از قبیل شکر و رضا و یقین و... را مفصلا بحث کرده است.
همچنین در لابلاى فصول کتاب، بحثهایى با عنوان« مواعظ» یا« احادیثى از امام علیه السلام» و« احادیث منتخبه» آورده، که بوسیله آنها زنگارهاى دل را صیقل زده و خانه تکانى کاملى از غبارهاى غفلت انجام دهد.
مولف که خود اهل سیر و اهل عمل بوده، کلامى گیرا و نفَسى گرم دارد؛ به طورى که بدون شک، مطالعه کننده کتاب تحت تأثیر مواعظ آن قرار مىگیرد.
در جزء دوم کتاب، که در چاپ حاضر با جزء اول در یک مجلد است، بحثى مبسوط در فضائل و مناقب اهل بیت عنوان شده.
عناوین کلى جزء دوم که متأسفانه در کتاب نیز فهرست نشده، عبارتند از:
- انتساب تمام علوم به امیر المؤمنین على علیه السلام
- فضائل آن حضرت
- فضائل صدیقه کبرى حضرت زهرا سلام الله علیها
- شجاعت و جنگهاى مولاى متقیان علیه السلام.
- کلمات آن حضرت
- مناظرات و احتجاجهاى حضرت با علماى ادیان مختلف
- فضل امت پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بر سایر امتها
- فضائل سایر ائمه علیهم السلام
- معجزات و کرامات قبر شریف آن حضرت در نجف اشرف و ذکر جریانات تاریخى مستند پیرامون آن.
وضعیت کتاب
کتاب شریف« ارشاد القلوب» توسط شیخ شرف الدین یحیى بحرانى، که از شاگردان مبرّز محقق کرکى است، تلخیص شده است.
همچنین مولا صالح قزوینى، م 1265 ق در کنز المواعظ، در مقام اول، مواعظ مرحوم دیلمى را از ارشاد نقل کرده است.
انتساب کتاب
سید محسن امین و بعضى علماى دیگر صاحب تراجم، با توجه به بعضى مستندات چنین استنباط کردهاند که جزء دوم کتاب، که پیرامون فضائل اهل بیت است، از دیلمى نیست و بعدا ملحق به کتاب شده است. شواهدى نیز آوردهاند، از جمله این که نام کتاب با موضوع جزء دوم کتاب هیچ تناسبى ندارد و...
البته این نظر مورد تأیید بسیارى از علماء واقع نشده و تفصیل آن در کتب تراجم آمده است و حق این است که تمام کتاب نوشته دیلمى است.
