مغز و اعصاب

عناوین:آنچه برای درمان وحشت، سودمند است، اشاره به حکمت مغز و دستگاه عصبی، آنچه عقل را استحکام می بخشد، آنچه بر توان ذهن می افزاید، آنچه حافظه را تقویت می کند، آنچه فراموشی می آورد، آنچه برای پیشگیری از فراموشی، سودمند است، آنچه اعصاب را استحکام می بخشد، آنچه پِی را نرم می کند، آنچه برای سردرد، سودمند است، آنچه دیوانگی فرزند را در پی می آورد، آنچه مانع دیوانگی می شود، آنچه سستیِ اندام می آورد، آنچه مانع سستْ اندامی می شود، آنچه از کژدهانی ایمنی می دهد، درمان ضربه مغزی با روغن بنفشه.

آنچه برای درمان وحشت، سودمند است

طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم عن محمّد بن مُسکان الحلبیّ: قال أبو عَبدِ اللّه صلوات الله علیهم لِرَجُلٍ مِن أولِیائِهِ و قَد سَأَلَهُ الرَّجُلُ، فَقالَ: یَا ابنَ رَسولِ اللّهِ، إنَّ لی بِنتاً و أنَا أرِقُّ لَها و اشفِقُ عَلَیها، و إنَّها تَفزَعُ کَثیراً لَیلًا و نَهاراً، فَإِن رَأَیتَ أن تَدعُوَ اللّهَ لَها بِالعافِیَهِ.
قالَ: فَدَعا لَها، ثُمَّ قالَ: مُرها بِالفَصدِ؛ فَإِنَّها تَنتَفِعُ بِذلِکَ.
طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم لابنی بسطام، ص 108، بحار الأنوار، ج 76، ص 190، ح 19.
طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم به نقل از محمّد بن مسکان حلبی: امام صادق صلوات الله علیهم ، در پاسخ یکی از دوستدارانش که گفته بود: ای پسر پیامبر خدا! من دختری دارم و پیوسته، نگران و بیدارْ خواب اویم و او، شب و روز، در بسیاری از اوقات، آشفته خاطر است. اگر مصلحت می دانی، برای او از خداوند، عافیت مسئلت فرما، برای آن دختر، دعا کرد و سپس فرمود: «به او بگو رگزنی کند؛ چرا که از این کار، سود خواهد برد».

اشاره به حکمت مغز و دستگاه عصبی

سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه لِطَبیبٍ عَجَزَ عَنِ الجَوابِ لَمّا سَأَلَهُ صلوات الله علیه: لِمَ کانَ فِی الرَّأسِ شُؤونٌ؟: کانَ فِی الرَّأسِ شُؤونٌ؛ لِأَنَّهُ المُجَوَّفُ إذا کانَ بِلا فَصلٍ أسرَعَ إلَیهِ الصُّداعُ، فَإِذا جُعِلَ ذا فُصولٍ کانَ الصُّداعُ مِنهُ أبعَدَ.
الخصال، ص 512، ح 3، علل الشرائع، ص 100، ح 1 کلاهما عن الربیع صاحب المنصور، بحار الأنوار، ج 61، ص 308، ح 17.
امام صادق صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ در پاسخ طبیبی فرومانده از پاسخ به این پرسش امام صلوات الله علیه که: «چرا کاسه سر، از چند استخوان و لایه تشکیل می شود؟»: چون هر چیز درونْ تهی اگر یک پارچه باشد، شکستن، زودتر به سراغش می آید و چون چند تکّه قرار داده شود، شکستگی از آن دورتر است.

سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه لِلمُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ: لَو رَأَیتَ الدِّماغَ إذا کُشِفَ عَنهُ لَرَأَیتَهُ قَد لُفَّ بِحُجُبٍ بَعضُها فَوقَ بَعضٍ؛ لِتَصونَهُ مِنَ الأَعراضِ و تُمسِکَهُ فَلا یَضطَرِبَ، و لَرَأَیتَ عَلَیهِ الجُمجُمَهَ بِمَنزِلَهِ البَیضَهِ؛ کَیما یَفُتُّهُ هَدُّ الصَّدمَهِ وَ الصَّکَّهِ الَّتی رُبَّما وَقَعَت فِی الرَّأسِ، ثُمَّ قَد جُلِّلَتِ الجُمجُمَهُ بِالشَّعرِ حَتّی صارَ بِمَنزِلَهِ الفَروِ لِلرَّأسِ تَستُرُهُ مِن شِدَّهِ الحَرِّ وَ البَردِ؛ فَمَن حَصَّنَ الدِّماغَ هذَا التَّحصینَ إلَّا الَّذی خَلَقَهُ و جَعَلَهُ یَنبوعَ الحِسِّ وَ المُستَحِقَّ لِلحیطَهِ وَ الصِّیانَهِ لِعُلُوِّ مَنزِلَتِهِ مِنَ البَدَنِ وَ ارتفاعِ دَرَجَتِهِ و خَطَرِ مَرتَبَتِهِ؟...
یا مُفَضَّلُ، مَن غَیَّبَ الفُؤادَ فی جَوفِ الصَّدرِ و کَساهُ المِدرَعَهَ الَّتی هِیَ غِشاؤُهُ، و حَصَّنَهُ بِالجَوانِحِ و ما عَلَیها مِنَ اللَّحمِ وَ العَصَبِ؛ لِئَلّا یَصِلَ إلَیهِ ما یَنکَؤُه؟...
فَکِّر یا مُفَضَّلُ، لِمَ صارَ المُخُّ الرَّقیقُ مُحَصَّنا فی أنابیبِ العِظامِ، هَل ذلِکَ إلّا لِیَحفَظَهُ و یَصونَهُ؟!.
بحار الأنوار، ج 61، ص 325، ح 30 وج 3، ص 72 کلاهما نقلًا عن الخبر المشتهر بتوحید المفضّل.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه خطاب به مفضّل بن عمر: اگر جمجمه باز می شد و می توانستی مغز را ببینی، می دیدی که به حجاب هایی (لایه هایی) که روی همدیگر قرار گرفته اند، در میان گرفته شده است تا هم آن را از عارضه ها مصون بدارد، و هم آن را استوار نگه دارد، تا بدان، لرزش راه نیابد؛ و می دیدی که جمجمه، به سان کُلَهْ خودی بر آن قرار گرفته است تا آن را از اثر ضربت های سختی که ممکن است به سر برسد، حفظ کند. سپس، تاجی از مو بر روی جُمجُمه پوشانده شده و این پوشش، همانند پوستینی برای سر است که آن را از شدّت سرما و گرما، نگه می دارد. پس چه کسی مغز را در چنین دِژی جای داده است، مگر همو که آن را آفرید و سرچشمه احساس ساخت و به واسطه منزلت والایی که در بدن دارد، و نیز به واسطه مرتبه بلند و جایگاه برجسته اش آن را سزامند این همه حفظ و مراقبت دانست؟
ای مفضّل! چه کسی قلب را در درون سینه انسان قرار داد و زِرِهی که پوشش استوار آن است، بر آن قرار داد و آن را به دنده ها و گوشت و پی ای که بر آن است، مصونیت داد تا جراحت و آزاری بدان نرسد؟
ای مفضّل! نیک بیندیش که چرا مغز که جسمی رقیق است، در لابه لای استخوان ها حصار یافته است. آیا جز برای این است که از آن، حفاظت کند و آن را مصون بدارد؟

آنچه عقل را استحکام می بخشد

باقلا

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: أکلُ الباقِلّی یُمَخِّخُ السّاقَینِ، و یَزیدُ فِی الدِّماغِ، و یُوَلِّدُ الدَّمَ الطَّرِیَّ.
الکافی، ج 6، ص 344، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 309، ح 2028 و لیس فیه« الطری» و کلاهما عن محمّد بن عبد اللّه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 397، ح 1348 و فیه« کلوا الباقِلّی فإنّه یمخّخ ...»، بحار الأنوار، ج 66، ص 266، ح 3.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: خوردن باقلا، استخوان های ساق را تراکم درونی می دهد، توانِ مغز را افزون می سازد و خون تازه تولید می کند.

روغن مالیدن

قال سیدنا و مولانا الإمام علی صلوات الله علیه:الدُّهنُ یُلَیِّنُ البَشَرَهَ، و یَزیدُ فِی الدِّماغِ، و یُسَهِّلُ مَجارِیَ الماءِ، و یُذهِبُ القَشَفَ، و یُسفِرُ اللَّونَ.
الکافی، ج 6، ص 519، ح 1 و ح 4 و فیه« یحسن» بدل« یسفر» و کلاهما عن أبی بصیر عن الإمام الصادق صلوات الله علیه ، الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عنه صلوات الله علیهم، تحف العقول، ص 100 نحوه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 111، ح 248 عن الإمام الصادق صلوات الله علیه ، بحار الأنوار، ج 10، ص 90، ح 1.
مولا و آقای ما حضرت امام علی صلوات الله علیه فرمود: روغن، پوست را نرم می کند، بر توان مغز می افزاید، مجاری آب را در بدن می گشاید، کثافت پوست را از میان می برد و رنگ را روشن می کند.

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: دُهنُ البَنَفسَجِ یَرزُنُ الدِّماغَ.
الکافی، ج 6، ص 522، ح 8 عن محمّد بن سوقه، بحار الأنوار، ج 62، ص 223، ح 8.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: روغن بنفشه، مغز را نیرو می بخشد.

حِجامت

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: الحِجامَهُ تَزیدُ العَقلَ، و تَزیدُ الحافِظَ حِفظاً.
مکارم الأخلاق، ج 1، ص 174، ح 518، بحار الأنوار، ج 62، ص 126، ح 82؛
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: حِجامت، عقل را افزون می کند و بر قدرت حافظه می افزاید.

قال سیدنا و مولانا الإمام علی صلوات الله علیه: إنَّ الحِجامَهَ تُصَحِّحُ البَدَنَ، و تَشُدُّ العَقلَ.
الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم ، تحف العقول، ص 100 و فیه« تُصِحُّ» بدل« تُصَحِّحُ»، بحار الأنوار، ج 62، ص 114، ح 18.
مولا و آقای ما حضرت امام علی صلوات الله علیه فرمود: حِجامت، بدن را صحّت می دهد و عقل را استحکام می بخشد.

سرکه

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: إنّا لَنَبدَأُ بِالخَلِّ عِندَنا، کَما تَبدَؤونَ بِالمِلحِ عِندَکُم؛ فَإِنَّ الخَلَّ لَیَشُدُّ العَقلَ.
الکافی، ج 6، ص 329، ح 5، المحاسن، ج 2، ص 283، ح 1915 کلاهما عن إسماعیل بن جابر، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 413، ح 1399، بحار الأنوار، ج 66، ص 398، ح 16.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: ما با سرکه آغاز می کنیم، چنان که شما با نمک آغاز می کنید؛ چرا که سرکه، عقل را استحکام می بخشد.

سرکه شراب(خل)

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: خَلُّ الخَمرِ یَشُدُّ اللِّثَهَ، و یَقتُلُ دَوابَّ البَطنِ، و یَشُدُّ العَقلَ.
الکافی، ج 6، ص 330، ح 9، المحاسن، ج 2، ص 285، ح 1927 کلاهما عن سماعه، بحار الأنوار، ج 66، ص 302، ح 11.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: سرکه شراب، لثه را تقویت می کند، جنبندگان شکم را می کُشد و عقل را استحکام می بخشد.

سُداب

قال سیدنا و مولانا الإمام کاظم صلوات الله علیه: السَّدابُ یَزیدُ فی العَقلِ.
الکافی، ج 6، ص 367، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 322، ح 2088، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 391، ح 1321 و زاد فی ذیله« غیر أنّه ینثر ماء الظهر»، بحار الأنوار، ج 66، ص 241، ح 1.
مولا و آقای ما حضرت امام کاظم صلوات الله علیه فرمود: سُداب، عقل را افزون می کند.

سداب: سذاب. سداب ها، دسته ای از تیره سدابیان اند و مهم ترین نوع آن، سداب کوهی است، دارای برگ های باریک و بسیار متعفّن که برای گریزاندن حشرات به کارمی رود. گیاهی دارویی مانند پودنه است که خوردن آن، دفع قوّت باه و مباشرت مردان و اسقاط حمل زنان می کند. در یونانی آن را« فیجن» و در تنکابن و دیلم،« پیم» می نامند( ر. ک: لغت نامه دهخدا).

الکافی: عَن مُحَمَّدِ بنِ عَمرِو بنِ إبراهیمَ عَن أبی جَعفَرٍ أو أبِی الحَسَنِ صلوات الله علیها، قالَ: ذُکِرَ السَّدابُ فَقالَ: أما إنَّ فیهِ مَنافِعَ: زِیادَهٌ فِی العَقلِ، و تَوفیرٌ فِی الدِّماغِ؛ غَیرَ أنَّهُ یُنتِنُ ماءَ الظَّهرِ.
الکافی، ج 6، ص 368، ح 2، بحار الأنوار، ج 66، ص 241، ح 4.
الکافی به نقل از محمّد بن عمرو بن ابراهیم، از امام باقر صلوات الله علیه یا امام کاظم صلوات الله علیه : [نزد او] از سداب نام برده شد. فرمود: «بدانید که در آن، منافعی است: افزودن بر عقل و فراوان ساختن هوش، هر چند که آبِ کمر را بدبو می کند».

چغندر

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه فی ذِکرِ فَوائِدِ السِّلقِ: یَشُدُّ العَقلَ، و یُصَفِّی الدَّمَ.
المحاسن، ج 2، ص 327، ح 2110، بحار الأنوار، ج 66، ص 217، ح 7.
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود درباره فواید چغندر: عقل را استحکام می بخشد و خون را تصفیه می کند.

مسواک زدن

قال سیدنا و مولانا الإمام باقر صلوات الله علیه: السِّواکُ یَذهَبُ بِالبَلغَمِ، و یَزیدُ فِی العَقلِ.
ثواب الأعمال، ص 34، ح 3 عن یحیی أبی البلاد.
مولا و آقای ما حضرت امام باقر صلوات الله علیه فرمود: مسواک زدن، بَلغَم را می بَرَد و عقل را افزون می کند.

خُرفه

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالفَرفَخِ؛ فَهِیَ المِکیَسَهُ؛ فَإِنَّهُ إن کانَ شَی ءٌ یَزیدُ فِی العَقلِ فَهِیَ.
المحاسن، ج 2، ص 323، ح 2094 عن حمّاد بن زکریّا، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 390، ح 1314 و لیس فیه« فهی المکیسه» و کلاهما عن الإمام الصادق صلوات الله علیه ، بحار الأنوار، ج 66، ص 234، ح 3.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: بر شما باد خُرفه، که زیرکی دهد و اگر تنها یک چیز باشد که عقل را افزون می کند، همان است.

کدو

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالدُّبّاءِ؛ فَإِنَّهُ یُزَکِّی العَقلَ، و یَزیدُ فِی الدِّماغِ.
دعائم الإسلام، ج 2، ص 113، ح 376، بحار الأنوار، ج 66، ص 229، ح 18 و فیه« یذکّی» مکان« یزکّی».
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود:بر شما باد کدو؛ چرا که عقل را می پالاید و مغز را می افزاید.

قال سیدنا و مولانا الإمام علی صلوات الله علیه: کُلُوا الدُبّاءَ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی الدِّماغِ.
الخصال، ص 632، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه صلوات الله علیهم، تحف العقول، ص 122، بحار الأنوار، ج 66، ص 225، ح 1.
مولا و آقای ما حضرت امام علی صلوات الله علیه فرمود: کدو بخورید؛ چرا که مغز را افزون می کند.

کرفس

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالکَرَفسِ؛ فَإِنَّهُ إن کانَ شَی ءٌ یَزیدُ فِی العَقلِ فَهُوَ هُوَ.
طبّ النبیّ صلوات الله علیه و آله ، ص 11، بحار الأنوار، ج 62، ص 300.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: بر شما باد کرفس؛ چرا که اگر بنا بود تنها یک چیز عقل را افزون کند، آن، همین بود.

گوشت

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: اللَّحمُ یُنبِتُ اللَّحمَ و یَزیدُ فِی العَقلِ، و مَن تَرَکَ أکلَهُ أیّاماً فَسَدَ عَقلُهُ.
طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم لابنی بسطام، ص 139، بحار الأنوار، ج 66، ص 72، ح 68.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: گوشت، گوشت می رویانَد و بر عقل می افزاید؛ و هر کس آن را چند روز وا گذارد، عقلش تباه شود.

آنچه پِی را نرم می کند

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه: .... و مَنفَعَهُ الحَمّامِ تُؤَدّی إلَی الاعتِدالِ، و یُنَقِّی الدَّرَنَ، و یُلَیِّنُ العَصَبَ وَ العُروقَ، و یُقَوِّی الأَعضاءَ الکِبارَ، و یُذیبُ الفُضولَ وَ العُفوناتِ.
طبّ الإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 29، بحار الأنوار، ج 62، ص 322.
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: .... فایده حمّام کردن آن است که به اعتدال می انجامد، چرک را می زداید، پِی و رگ ها را نرم می سازد، اندام های بزرگ را تقویت می کند، و مواد زاید و عفونت ها را نیز ذوب می کند.

آنچه بر توان ذهن می افزاید

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: مَن أدمَنَ أکلَ الزَّبیبِ عَلَی الرّیقِ، رُزِقَ الفَهمَ وَ الحِفظَ وَ الذِّهنَ، و نَقَصَ مِنَ البَلغَمِ.
بحار الأنوار، ج 62، ص 271، ح 70 نقلًا عن کتاب الجنّه للکفعمی عن ابن مسعود.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: هر کس ناشتا به خوردن مویز مداومت کند، فهم و حافظه و ذهن، روزی او می شود و از بلغم وی، کاسته می شود.

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: کُلُوا السَّفَرجَلَ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی الذِّهنِ...
مکارم الأخلاق، ج 1، ص 374، ح 1243، بحار الأنوار، ج 66، ص 177، ح 37.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: بِه بخورید؛ چرا که ... ذهن را افزون می کند.

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: عَلَیکُم بِاللُّبانِ؛ فَإِنَّهُ... یَزیدُ فِی العَقلِ، و یُذَکِّی الذِّهنَ.
طبّ النبیّ صلوات الله علیه و آله ، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود:بر شما باد کُندُر؛ چرا که ... عقل را افزون می کند و ذهن را ذکاوت می دهد.

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: کُلُوا الرُّمّانَ بِشَحمِهِ؛ فَإِنَّهُ یَدبَغُ المَعِدَهَ، و یَزیدُ فی الذِّهنِ.
الکافی، ج 6، ص 354، ح 12 عن صالح بن عقبه، المحاسن، ج 2، ص 356، ح 2232، بحار الأنوار، ج 66، ص 160، ح 27.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: انار را با پیه آن بخورید؛ چرا که معده را می پالاید و ذهن را افزون می کند.

الکافی عن محمّد بن علیّ الهمدانی: إنَّ رَجُلًا کانَ عِندَ سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه بِخُراسانَ، فَقُدِّمَت إلَیهِ مائِدَهٌ عَلَیها خَلٌّ و مِلحٌ، فَافتَتَحَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ بِالخَلِّ فَقالَ الرَّجُلُ: جُعِلتُ فِداکَ! أمَرتَنا أن نَفتَتِحَ بِالمِلحِ؟!
فَقالَ: هذا مِثلُ هذا یَعنِی الخَلَّ و إنَّ الخَلَّ یَشُدُّ الذِّهنَ، و یَزیدُ فِی العَقلِ.
الکافی، ج 6، ص 329، ح 4، المحاسن، ج 2، ص 286، ح 1931، بحار الأنوار، ج 66، ص 303، ح 14.
الکافی به نقل از محمّد بن علی همدانی: مردی در خراسان، نزد مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه بود. در این هنگام، نزد ایشان سفره ای گستردند که در آن، سرکه و نمک بود. امام صلوات الله علیه با سرکه آغاز کرد. آن مرد گفت: فدایت شوم! به ما فرموده ای که با نمک، آغاز کنیم.
فرمود: «این، همانند آن (یعنی نمک) است. سرکه، ذهن را استحکام می بخشد و عقل را افزون می کند».

آنچه حافظه را تقویت می کند

سُعد و تأثیر ان بر حافظه

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ للإمام الصَّادِقِ صلوات الله علیه:
کَیْفَ نَقْدِرُ عَلَى هَذَا الْعِلْمِ الَّذِی فَرَّعْتُمُوهُ لَنَا؟
قَالَ صلوات الله علیه:
خُذْ وَزْنَ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ قَرَنْفُلَ وَ مِثْلَهَا لُبّانُ الذّکَرٍ دُقَّهَا نَاعِماً ثُمَّ اسْتَفَّ عَلَى الرِّیقِ کُلَّ یَوْمٍ قَلِیلًا.
وَ مِنْهَا لِمَنْ یَکُونُ بَعِیدَ الذِّهْنِ قَلِیلَ الْحِفْظِ یُؤْخَذُ سَنَا مَکِّیٍّ وَ سُعْدُ هِنْدِیٍّ وَ فُلْفُلٌ أَبْیَضُ وَ لُبّانُ الذّکَرٍ وَ زَعْفَرَانٌ خَالِصٌ أَجْزَاءً سَوَاءً یُدَقُّ وَ یُخْلَطُ بِعَسَلٍ وَ یُشْرَبُ مِنْهُ زِنَةَ مِثْقَالٍ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعَةَ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَةٍ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ یَوْماً خِیفَ عَلَیْهِ مِنْ شِدَّةِ الْحِفْظِ أَنْ یَکُونَ سَاحِراً.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏59، ص: 272
طب الأئمة علیهم السلام (للشبر)، ص: 277
المصباح للکفعمی (جنة الأمان الواقیة)، ص: 200
از ابى بصیر است که خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم:
چگونه توانیم این علمى که شما براى ما گسترده اید حفظ کنیم؟
حضرت فرمودند: ده درهم میخک و ده درهم کندر نر را نرم می کوبی و هر روز ناشتا کمی بر کف دست ریخته و بخورد.
 و کسی که ذهنش ناتوان و حافظه اش ضعیف است؛ سنای مکّی و سعد هندی و فلفل سفید و کندر نر و زعفران خالص را با مقدار مساوی بکوبد و با عسل مخلوط کند و هفت روز متوالی، روزی یک مثقال بخورد، اگر این کار را چهارده روز انجام دهد، بیم آن می رود که از شدّت قدرت حافظه، ساحر شود.

عَنْ أمیر المؤمنین عَلِیٍّ صلوات الله علیه: مَنْ أَخَذَ مِنَ الزَّعْفَرَانِ الْخَالِصِ جُزْءاً وَ مِنَ السُّعْدِ جُزْءاً وَ یُضَافُ إِلَیْهِمَا عَسَلًا وَ یُشْرَبُ مِنْهُ مِثْقَالَیْنِ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنَّهُ یُتَخَوَّفُ عَلَیْهِ‏ مِنْ شِدَّةِ الْحِفْظِ أَنْ یَکُونَ سَاحِرا.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏59، ص: 272
طب الأئمة علیهم السلام (للشبر)، ص: 277
المصباح للکفعمی (جنة الأمان الواقیة)، ص: 200
امیر المؤمنین علی صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی مقداری از زعفران و سُعد و عسل را باهم آمیخته  و هر روز دو مثقال بخورد، این نگرانی وجود خواهد داشت که به دلیل تقویت حافظه، این باور به وجود آید که او ساحر است.

عسل

الفقه المنسوب للإمام الرضا صلوات الله علیه: قالَ العالِمُ صلوات الله علیه: فِی العَسَلِ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ. مَن لَعِقَ لعقَهَ عَسَلٍ عَلَی الرّیقِ یَقطَعُ البَلغَمَ، و یَحسِمُ الصَّفرَهَ، و یَمنَعُ المِرَّهَ السَّوداءَ، و یُصَفِّی الذِّهنَ، و یُجَوِّدُ الحِفظَ إذا کانَ مَعَ اللُّبانِ الذَّکَرِ.
الفقه المنسوب للإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 346، بحار الأنوار، ج 66، ص 293، ح 16.
الفقه المنسوب للإمام الرضا صلوات الله علیه: عالم (امام رضا صلوات الله علیه) فرمود: «در عسل، درمان هر دردی است. هر کس ناشتا یک قاشق عسل بخورد، این عسل، بلغم را پایان می دهد، صفرا را فرو می نشانَد، مانع از تلخه سیاه (سودا) می شود و ذهن را صفا می بخشد، و اگر که همراه با کُندُر خورده شود، حافظه را نکو می سازد».

حِجامت

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: الحِجامَهُ تَزیدُ العَقلَ، و تَزیدُ الحافِظَ حِفظاً.
مکارم الأخلاق، ج 1، ص 174، ح 518، بحار الأنوار، ج 62، ص 126، ح 82؛
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: حِجامت، عقل را افزون می کند و بر قدرت حافظه می افزاید.

سایر عوامل تقویت حافظه

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: ثَلاثٌ یَزِدنَ فِی الحِفظِ و یَذهَبنَ بِالبَلغَمِ: قِراءَهُ القُرآنِ، وَ العَسَلُ، وَ اللُّبانُ.
صحیفه الإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 231، ح 127 عن الإمام الرضا عن آبائه صلوات الله علیهم، عیون أخبار الرضا صلوات الله علیه ، ج 2، ص 38، ح 111 عن أحمد بن عامر الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه صلوات الله علیهم، الدعوات، ص 151، ح 402، طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم لابنی بسطام، ج 66 عن فضاله بن إسماعیل عن الإمام الصادق عن أبیه صلوات الله علیهم و کلّها عن الإمام علیّ صلوات الله علیه ، بحارالأنوار، ج 66، ص 290، ح 3 وص 444، ح 6.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: سه چیز، حافظه را افزون می کند و بلغم را از میان می بَرَد: قرائت قرآن، عسل و کُندُر.

قال سیدنا و مولانا الإمام علی صلوات الله علیه: ثَلاثٌ یُذهِبنَ البَلغَمَ و یَزِدن فِی الحِفظِ: السِّواکُ، وَ الصَّومُ، و قِراءَهُ القُرآنِ.
تهذیب الأحکام، ج 4، ص 191، ح 545 عن غیاث بن إبراهیم، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 119، ح 287 کلاهما عن الإمام الصادق عن أبیه صلوات الله علیها، بحار الأنوار، ج 76، ص 138 نقلًا عن کتاب اللباس لأبی النضر العیّاشی وص 320، ح 4.
مولا و آقای ما حضرت امام علی صلوات الله علیه فرمود:سه چیز، بلغم را از میان می بَرَد و حافظه را افزون می کند: مسواک زدن، روزه گرفتن و قرائت قرآن.

آنچه فراموشی می آورد

رسول الله صلوات الله علیه و آله مِن وَصِیَّتِهِ للإمام عَلِیٍّ صلوات الله علیه: یا عَلِیُّ، تِسعَهُ أشیاءَ تورِثُ النِّسیانَ: أکلُ التُّفّاحِ الحامِضِ، و أکلُ الکُزبُرَهِ، وَ الجُبنِ، و سُؤرِ الفَأرَهِ، و قِراءَهُ کِتابَهِ القُبورِ، وَ المَشیُ بَینَ امرَأَتَینِ، و طَرحُ القَملَهِ، وَ الحِجامَهُ فی النُّقرَهِ، وَ البَولُ فِی الماءِ الرّاکِدِ.
کتاب من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 361، ح 5762 عن حمّاد بن عمرو و أنس بن محمّد عن أبیه، مکارم الأخلاق، ج 2، ص 326، ح 2656، الخصال، ص 423، ح 23 عن أنس بن محمّد عن أبیه و کلّها عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم وص 422، ح 22 عن إبراهیم بن عبد الحمید عن الإمام الکاظم صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ ، الدعوات، ص 160، ح 443، بحار الأنوار، ج 66، ص 245، ح 2.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله در سفارش های ایشان به امام علی صلوات الله علیه: ای علی! هفت چیز است که فراموشی می آورَد: خوردن سیب تُرش، خوردن گشنیز، پنیر و پس مانده موش، خواندن نوشته های روی قبر، راه رفتن میان دو زن، افکندن شپش، حجامت در گودیِ پسِ سر، و ادرار کردن در آب راکد.

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: عَشرُ خِصالٍ تورِثُ النِّسیانَ: أکلُ الجُبنِ، و أکلُ سُؤرِ الفَأرِ، و أکلُ التُّفّاحِ الحامِضِ، وَ الجُلجُلانِ، وَ الحِجامَهُ فِی النُّقرَهِ، وَ المَشیُ بَینَ امَرأَتَینِ، وَ النَّظَرُ إلَی المَصلوبِ، وَ التَّعارُّ، [و] قِراءَهُ لَوحِ المَقابِرِ.
طبّ النبیّ صلوات الله علیه و آله ، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 295.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: ده چیز، فراموشی می آورَد: خوردن پنیر، خوردن پس مانده موش، خوردن سیب تُرش و گشنیز، حجامت در گودی پسِ سر، راه رفتن میان دو زن، نگریستن به دار آویخته، بیدار خوابی، و خواندن سنگ قبرها.

قال سیدنا و مولانا الإمام باقر صلوات الله علیه: إنَّما قُصَّ الأَظفارُ؛ لِأنَّها مَقیلُ الشَّیطانِ، و مِنهُ یَکونُ النِّسیانُ.
الکافی، ج 6، ص 490، ح 6 عن أبی حمزه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 154، ح 410، بحار الأنوار، ج 76، ص 123، ح 12.
مولا و آقای ما حضرت امام باقر صلوات الله علیه فرمود: کوتان کردنِ ناخن، از آن رو لازم است که پناهگاه شیطان است و فراموشی از آن پدید می آید.

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه: الإِکثارُ مِن أکلِ لُحومِ الوَحشِ وَ البَقَرِ؛ یورِثُ تَیبیسَ العَقلِ و تَحییرَ الفَهم فی بحار الأنوار: «... تغیّر العقل و تحیّر الفهم». و تَلَبُّدَ الذِّهنِ و کَثرَهَ النِّسیانِ.
طبّ الإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 29، بحار الأنوار، ج 62، ص 322.
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: فراوان خوردنِ گوشت حیوان وحشی و گاو، خشکیِ عقل، سرگشتگیِ فهم، کُندی ذهن و فراوانیِ فراموشی می آورَد.

مکارم الأخلاق: فِی الحَدیثِ: إنَّ التُفّاحَ یورِثُ النِّسیانَ؛ و ذلِکَ لِأَنَّهُ یُوَلِّدُ فِی المَعِدَهِ لُزوجَهً.
مکارم الأخلاق، ج 1، ص 374، ح 1246، بحار الأنوار، ج 66، ص 177، ح 37.
مکارم الأخلاق: در حدیث است که سیب، فراموشی می آورَد؛ چراکه در معده نوعی چسبندگی ایجاد می کند.

قال سیدنا و مولانا الإمام کاظم صلوات الله علیه: أکلُ التُّفّاحِ وَ الکُزبُرَهِ یورِثُ النِّسیانَ.
الکافی، ج 6، ص 367، ح 1 عن إبراهیم بن عبد الحمید، بحار الأنوار، ج 66، ص 245، ح 1.
مولا و آقای ما حضرت امام کاظم صلوات الله علیه فرمود: خوردن سیب و گشنیز، فراموشی می آورد.

آنچه برای پیشگیری از فراموشی، سودمند است

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: عَلَیکُم بِاللُّبانِ؛ فَإِنَّهُ... یَزیدُ فی العَقلِ، و یُذَکِّی الذِّهنُ، و یَجلُوالبَصَرَ، و یُذهِبُ النِّسیانَ.
طبّ النبیّ صلوات الله علیه و آله ، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: بر شما باد کُندُر؛ چرا که ... عقل را افزون می کند، ذهن را ذکاوت می دهد، چشم را جلا می بخشد و فراموشی را از میان می بَرَد.

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: ثَلاثٌ یُذهِبنَ النِّسیانَ و یُحدِثنَ الذُّکرَ: قِراءَهُ القُرآنِ، وَ السِّواکُ، وَ الصِّیامُ.
دعائم الإسلام، ج 2، ص 137، ح 481، بحار الأنوار، ج 62، ص 266، ح 39 و ص 275، ح 72.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: سه چیز، فراموشی را از میان می بَرَد و حافظه به بار می آورد: قرائت قرآن، مسواک زدن و روزه گرفتن.

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه: مَن أرادَ أن یُقِلَّ نِسیانَهُ و یَکونَ حافِظاً، فَلیَأکُل فی کُلِّ یَومٍ ثَلاثَ قِطَعِ زَنجَبیلٍ مُرَبّیً بِالعَسَلِ، و یَصطَنِعُ بِالخَردَلِ مَعَ طَعامِهِ فی کُلِّ یَومٍ.
و مَن أرادَ أن یَزیدَ فی عَقلِهِ، فلا یَخرُج کُلَّ یَومٍ حَتّی یَلوکَ عَلَی الرِّیقِ ثَلاثَ هَلیلَجاتٍ سودٍ مَعَ سُکَّرٍ طَبَرزَدٍ.
طبّ الإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 36، بحار الأنوار، ج 62، ص 324.
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود:هر کس بخواهد فراموشی اش کم شود و دارای حافظه ای قوی شود، هر روز، سه قطعه زَنْجَبیل به عسل درآمیخته بخورد و در هر روز، با غذای خویش، چیزی که با خَرْدَل تهیه شده نیز میل کند. هر کس هم بخواهد عقل وی افزون شود، هیچ روزی از خانه بیرون نرود، مگر پس از آن که ناشتا، سه هلیله سیاه با شکر طَبَرزَد بِجَوَد.

آنچه اعصاب را استحکام می بخشد

خوردن مویز

الاختصاص عن أبی هند الداریّ: اهِدیَ إلی رَسولِ اللّهِ صلوات الله علیه و آله طَبَقٌ مُغَطّیً فَکَشَفَ الغِطاءَ عَنهُ، ثُمَّ قالَ: کُلوا بِاسمِ اللّهِ، نِعمَ الطَّعامُ الزَّبیبُ؛ یَشُدُّ العَصَبَ ....
الاختصاص، ص 124، بحار الأنوار، ج 66، ص 153، ح 11؛
الاختصاص به نقل از ابو هند داری: طَبَق روی پوشیده ای به پیامبر خدا صلوات الله علیه و آله  اهدا کردند. پوشش را از آن برداشت و سپس فرمود: «به نام خدا بخورید، مویز، چه نیکو خوراکی است، که اعصاب را استحکام می بخشد! ...

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالزَّبیبِ؛ فَإِنَّهُ یَکشِفُ المِرَّهَ، و یَذهَبُ بِالبَلغَمِ، و یَشُدُّ العَصَبَ، و یَذهَبُ بِالإِعیاءِ، و یُحَسِّنُ الخُلُقَ، و یُطَیِّبُ النَّفسَ، و یَذهَبُ بِالغَمِّ.
الخصال، ص 344، ح 9 عن أحمد الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه صلوات الله علیهم ، روضه الواعظین، ص 340، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 380، ح 1272 نحوه و فیه« ... و یصحّ الجسم و ...»، بحار الأنوار، ج 66، ص 151، ح 1؛
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: بر شما باد مویز، چرا که تلخه را می زداید، بلغم را می بَرَد، پِی را استحکام می دهد، رنجیدگی و خستگی را از میان بر می دارد، خوی را خوش می سازد، دل را پاک و پیراسته می دارد و اندوه را می بَرَد.

خوردن گوشت گوسفند همراه با شیر

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: مَن أصابَهُ ضَعفٌ فی قَلبِهِ أو بَدَنِهِ فَلیَأکُل لَحمَ الضَّأنِ بِاللَّبَنِ؛ فَإِنَّهُ یُخرِجُ مِن أوصالِهِ کُلَّ داءٍ و غائِلَهٍ، و یُقَوّی جِسمَهُ و یَشُدُّ لِثَتَهُ.
طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم لابنی بسطام، ص 64 عن عبد الرحیم بن عبد المجید القصیر، المحاسن، ج 2، ص 259، ح 1819 عن عبد اللّه بن سنان و لیس فیه من« فإنّه یخرج ...»، بحار الأنوار، ج 76، ص 194، ح 9.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: هر کس به ضعفی در قلب یا بدن خویش گرفتار آمد، گوشت گوسفند همراه با شیر بخورد؛ چرا که این خوراک، هر درد و عارضه ای را از اندام وی بیرون می بَرَد، تن او را تقویت می کند و لثه های او را نیز استحکام می دهد.

آنچه برای سردرد، سودمند است

شستن سر با خَطْمی

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: غَسلُ الرَّأسِ بِالخَطمِیِّ أمانٌ مِنَ الصُّداعِ.
ثواب الأعمال، ص 36، ح 1 عن عمر بن یزید، بحار الأنوار، ج 76، ص 86، ح 1.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: شستن سر با خطمی، مایه ایمنی از سردرد است.

قال سیدنا و مولانا الإمام کاظم صلوات الله علیه: غَسلُ الرَّأسِ بِالخَطمِیِّ یَومَ الجُمُعَهِ مِنَ السُّنَّهِ، یُدِرُّ الرِّزقَ، و یَصرِفُ الفَقرَ، و یُحَسِّنُ الشَّعرَ وَ البَشَرَهَ، و هُوَ أمانٌ مِنَ الصُّداعِ.
الاصول الستّه عشر، ص 55، جامع الأحادیث للقمّی، ص 160 کلاهما عن زید النرسی، بحار الأنوار، ج 76، ص 88، ح 9 و ج 89، ص 356.
مولا و آقای ما حضرت امام کاظم صلوات الله علیه فرمود: شستن سر با خطمی در روز جمعه، از سنّت است، روزی را سرشار می سازد، فقر را باز می دارد، مو و پوست را نکو می کند و مایه ایمنی از سردرد است.

نوشیدن آب نیمْ گرم (وِلَرم)

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: کانَ رسول الله صلوات الله علیه و آله إذا أفطَرَ بَدَأَ بِحَلواءَ یُفطِرُ عَلَیها، فَإِن لَم یَجِد فَسُکَّرَهٍ أو تَمَراتٍ، فَإِذا أعوَزَ ذلِکَ کُلُّهُ فَماءٍ فاتِرٍ، و کانَ یَقولُ: یُنَقِّی المَعِدَهَ وَ الکَبِدَ... و یَذهَبُ بِالصُّداعِ.
الکافی، ج ، ص 153، ح 4، المقنعه، ص 317 نحوه و کلاهما عن عبد اللّه بن مسکان، المصباح للکفعمی، ص 835.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت رسول صلوات الله علیه و آله به هنگام افطار، با حلوایی آغاز می کرد و بدان، روزه می گشود. اگر حلوا نمی یافت، با شکرینه ای دیگر یا چند دانه خرما؛ و اگر نیز یافت نمی شد، با آبِ نیمْ گرم. آن گاه می فرمود: «این، معده و جگر را پاک می کند ... و سردرد را از میان می بَرَد».

مالیدن روغن بنفشه

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: نِعمَ الدُّهنُ البَنَفسَجُ! لَیَذهَبُ بِالدّاءِ مِنَ الرَّأسِ وَ العَینَینِ، فَادَّهِنوا بِهِ.
الکافی، ج 6، ص 521، ح 5 عن عبد الرحمن بن کثیر، بحار الأنوار، ج 62، ص 222، ح 6.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: چه خوب روغنی است روغن بنفشه! درد را از سر و چشمان می بَرَد. آن را به خود بمالید.

الکافی عن علیّ بن أسباط رفعه: دُهنُ الحاجِبَینِ بِالبَنَفسَجِ یَذهَبُ بِالصُّداعِ.
الکافی، ج 6، ص 522، ح 9، بحار الأنوار، ج 62، ص 223، ح 9.
الکافی به نقل از علی بن اسباط، در حدیثی که سند آن را به معصوم صلوات الله علیه رسانْد: مالیدن روغن بنفشه به ابروها، سردرد را از میان می بَرَد.

خضاب کردن با حنا

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: الحِنّاءُ خِضابُ الإِسلامِ؛ یَزیدُ فی المُؤمِنِ عَمَلَهُ، و یَذهَبُ بِالصُّداعِ، و یُحِدُّ البَصَرَ، و یَزیدُ فی الوِقاعِ، و هُوَ سَیِّدُ الرَّیاحینِ فی الدُّنیا وَ الآخِرَهِ.
طبّ النبیّ صلوات الله علیه و آله ، ص 10، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 189، ح 558 نحوه، بحار الأنوار، ج 62، ص 299؛
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود:حنا، خضاب اسلام است؛ ثواب عمل مؤمن را می افزاید، سردرد را از میان می بَرَد، چشم را تیزبین می کند، قدرت آمیزش را افزون می سازد؛ و مهترِ گیاهانِ خوش بو در دنیا و آخرت است.

استعمال انفیه

قال سیدنا و مولانا الإمام علی صلوات الله علیه: المَضمَضَهُ وَ الاستِنشاقُ سُنَّهٌ و طَهورٌ لِلفَمِ وَ الأنَفِ، وَ السُّعوطُ مَصَحَّهٌ لِلرَّأسِ، و تَنقِیَهٌ لِلبَدَنِ و سائِرِ أوجاعِ الرَّأسِ.
الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه صلوات الله علیهم ، تحف العقول، ص 101 نحوه، بحار الأنوار، ج 10، ص 90، ح 1.
مولا و آقای ما حضرت امام علی صلوات الله علیه فرمود: شستشوی دهان و بینی، سنّت و مایه پاکی دهان و بینی است و انفیه کردن، مایه سلامت سر و پاکسازی بدن و همه انواع سردرد است.

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: إنَّ رسول الله صلوات الله علیه و آله کانَ إذَا اشتَکی رَأسَهُ استَعَطَ بِدُهنِ الجُلجُلانِ و هُوَ السِّمسِمُ.
الکافی، ج 6، ص 524، ح 1 عن إسحاق بن عمّار، قرب الإسناد، ص 111، ح 383 عن الإمام الباقر صلوات الله علیه نحوه، بحار الأنوار، ج 16، ص 290، ح 153.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت رسول صلوات الله علیه و آله ، چون سردرد می کرد، به روغن کُنجد، انفیه می کرد.

طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم عن علیّ بن یقطین: کَتَبتُ إلی أبِی الحَسَنِ الرِّضا صلوات الله علیه: إنّی أجِدُ بَرداًشَدیداً فی رَأسی، حَتّی إذا هَبَّت عَلَیَّ الرِّیاحُ کِدتُ أن یُغشی عَلَیَّ.
فَکَتَبَ إلَیَّ: عَلَیکَ بِسُعوطِ العَنبَرِ وَ الزَّنبَقِ بَعدَ الطَّعامِ، تُعافی مِنهُ بِإِذنِ اللّهِ جَلَّ جَلالُهُ.
طبّ الأئمّه صلوات الله علیهم لابنی بسطام، ص 87، بحار الأنوار، ج 62، ص 143، ح 3.
طبّ الأئمه صلوات الله علیهم به نقل از علی بن یقطین: به امام رضا صلوات الله علیه نوشتم که در سرم، سردیِ شدیدی حس می کنم، به گونه ای که چون بادی به من می خورد،چیزی نمی مانَد که از هوش بروم.
امام صلوات الله علیه در پاسخ برایم چنین نوشت: «بر تو باد انفیه عنبر و زنبق، پس از غذا خوردن، تا به اذن خداوند جلّ جلاله عافیت یابی».

کاسنی

الکافی عن محمّد بن إسماعیل: سَمِعتُ الإمام رضا صلوات الله علیه یَقولُ: الهِندَباءُ شِفاءٌ مِن ألفِ داءٍ، ما مِن داءٍ فی جَوفِ ابنِ آدَمَ إلّا قَمَعَهُ الهِندَباءُ.
قالَ: و دَعا بِهِ یَوماً لِبَعضِ الحَشَمِ و کانَ تَأخُذُهُ الحُمّی وَ الصدُّاعُ، فَأَمَرَ أن یُدَقَّ و صَیَّرَهُ عَلی قِرطاسٍ، و صَبَّ عَلَیهِ دُهنَ البَنَفسَجِ و وَضَعَهُ عَلی جَبینِهِ.
ثُمَّ قالَ: أما إنَّه یَذهَبُ بِالحُمّی، و یَنفَعُ مِنَ الصُّداعِ وَ یذهَبُ بِهِ.
الکافی، ج 6، ص 363، ح 9، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 385، ح 1294، بحار الأنوار، ج 62، ص 216، ح 4.
الکافی به نقل از محمّد بن اسماعیل: از امام رضا صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: «کاسنی، شفای هزار درد است؛ و دردی در درون آدمیزاد نیست، مگر این که کاسنی، آن را به کلّی از میان ببرد».
روزی امام صلوات الله علیه برای یکی از خدمتکاران که گرفتار تب و سردرد می شد، کاسنی خواست و فرمود تا آن را آرد کنند، سپس آن را بر روی کاغذی قرار داد و روغن بنفشه بر رویش ریخت و این مخلوط را بر پیشانی شخص گذاشت.
آن گاه فرمود: «بدانید که این، تب را می بَرَد، برای سردرد، سودمند است و آن را از میان بر می دارد».

خوردن ماهی تازه

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه: مَن خَشِیَ الشَّقیقَهَ وَ الشَّوصَهَ، فَلا یُؤَخِّر أکلَ السَّمَکِ الطَّرِیِّ صَیفاً و شِتاءً.
بحار الأنوار، ج 62، ص 324 نقلًا عن طبّ الإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 39 و فیه« من خشی الشقیقه و الشَّوصه فلا ینم حین یأکل السمک الطریّ صیفا کان أم شتاءً».
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: هر کس از درد شقیقه و شکم درد می ترسد، نباید در تابستان و زمستان، خوردن ماهی تازه را به تأخیر افکند.

آنچه دیوانگی فرزند را در پی می آورد

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه: الجِماعُ بَعدَ الجِماعِ مِن غَیرِ أن یَکونَ بَینَهُما غُسلٌ؛ یورِثُ لِلوَلَدِ الجُنونَ.
طبّ الإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 28، بحار الأنوار، ج 62، ص 321.
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود:آمیزش پس از آمیزش، بی آنکه میان آنها غسلی صورت پذیرفته باشد، دیوانگی فرزند را در پی می آورَد.

قالَ رَسولُ الله صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ وَ آلِه:یُکرَهُ لِلرَّجُلِ أن یَغشَی المَرأَهَ و قَدِ احتَلَمَ، حَتّی یَغتَسِلَ مِنِ احتِلامِهِ الَّذی رَأی؛ فَإِن فَعَلَ و خَرَجَ الوَلَدُ مَجنوناً فَلا یَلومَنَّ إلّا نَفسَهُ.
تهذیب الأحکام، ج 7، ص 412، ح 1646 عن محمّد بن العیص عن الإمام الصادق صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ ، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 557، ح 4914، الخصال، ص 520، ح 9، الأمالی للصدوق، ص 378، ح 478 کلّها عن الحسین بن زید بن علیّ بن الحسین صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِما عن الإمام الصادق عن آبائه صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم عنه صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ وَ آلِه ، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 459، ح 1556، بحار الأنوار، ج 103، ص 283، ح 3.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود:برای مرد، مکروه است که پس از احتلام، با زن همبستری کند، مگر آن که از احتلام پیشین، غسل کرده باشد؛ چه، اگر چنین کند و فرزندش دیوانه زاده شود، جز خویش را نکوهش نکند.

رسول الله صلوات الله علیه و آله فی وَصایاهُ للإمام علی صلوات الله علیه: یا عَلِیُّ، لا تُجامِعِ امرَأَتَکَ فی أوَّلِ الشَّهرِ و وَسَطِهِ و آخِرِهِ؛ فَإِنَّ الجُنونَ وَ الجُذامَ وَ الخَبَلَ لَیُسرِعُ إلَیها و إلی وَلَدِها.
کتاب من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 552، ح 4899، علل الشرائع، ص 515، ح 5، الأمالی للصدوق، ص 663، ح 896 کلّها عن أبی سعید الخدری، بحار الأنوار، ج 103، ص 281، ح 1.
پیامبر خدا صلوات الله علیه و آله در سفارش های ایشان به امام علی صلوات الله علیه: ای علی! در آغاز، میان و پایان ماه با همسرت همبستری مکن؛ چه، در این صورت دیوانگی، جذام و تباه مغزی به سوی وی و فرزندش خواهد شتافت.

آنچه مانع دیوانگی می شود

نمک

رسول الله صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ وَ آلِه فی وَصایاهُ للإمام علی صلوات الله علیه: یا عَلِیُّ، افتَتِح طَعامَکَ بِالمِلحِ وَ اختِم بِالمِلحِ؛ فَإِنَّ مَنِ افتَتَحَ طَعامَهُ بِالمِلحِ و خَتَمَ بِالمِلحِ عوفِیَ مِنِ اثنَینِ و سَبعینَ نَوعاً مِن أنواعِ البَلاءِ، مِنهُ الجُذامُ، وَ الجُنونُ، وَ البَرَصُ.
الکافی، ج 6، ص 326، ح 2، المحاسن، ج 2، ص 424، ح 2486 کلاهما عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق صلوات الله علیه ، بحار الأنوار، ج 66، ص 398، ح 18.
پیامبر خدا صلوات الله علیه و آله در سفارش های ایشان به امام علی صلوات الله علیه: ای علی! غذا را با نمک، آغاز کن و با نمک، پایان ده؛ چه، هر کس غذای خویش را با نمک آغاز کند و با نمک پایان دهد، از هفتاد و دو نوع از انواع بلا که جذام، دیوانگی و پیسی از آن جمله است، به دور باشد.

بوییدن نرگس

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله: شُمُّوا النَّرجِسَ و لَو فِی الیَومِ مَرَّهً، و لَو فِی الاسبوعِ مَرَّهً، و لَو فِی الشَّهرِ مَرَّهً، و لَو فِی السَّنَهِ مَرَّهً، و لَو فِی الدَّهرِ مَرَّهً؛ فَإِنَّ فِی القَلبِ حَبَّهً مِنَ الجُنونِ وَ الجُذامِ وَ البَرَصِ و شَمُّهُ یَدفَعُها.
طبّ النبیّ صلوات الله علیه و آله ، ص 10، بحار الأنوار، ج 62، ص 299.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: گُل نرگس را ببویید، هرچند در روز یک بار، هر چند در هفته یک بار، هر چند در ماه یک بار، هر چند در سال یک بار، و هر چند در همه عمر، یک بار؛ چراکه در قلب، هسته ای از دیوانگی، جذام و پیسی وجود دارد و بوییدن نرگس، آن را دور می کند.

کوتاه کردن سبیل و ناخن در هر جمعه

قال سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: خُذ مِن شارِبِکَ و أظفارِکَ فی کُلِّ جُمُعَهٍ؛ فَإِن لَم یَکُن فیها شَی ءٌ فَحُکَّها لا یُصیبُکَ جُنونٌ ولا جُذامٌ ولا بَرَصٌ.
الکافی، ج 6، ص 490، ح 3، تهذیب الأحکام، ج 3، ص 237، ح 628 و فیه« فزکّها» بدل« فحکّها» و کلاهما عن عبد اللّه بن هلال، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 152، ح 398 نحوه، بحار الأنوار، ج 76، ص 122، ح 12.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: در هر جمعه، اندکی از سبیل و ناخن های خود را بگیر؛ و اگر هم چیزی وجود نداشته باشد، آن را کمی بسای، دیوانگی، جذام و پیسی به تو نمی رسد.

آبی که از دهان کودک می ریزد

سیدنا و مولانا الإمام صادق صلوات الله علیه: فی بَیانِ النِّعَمِ الَّتی وَهَبَهَا اللّهُ تَعالی لِلإِنسانِ: فَأَمّا ما یَسیلُ مِن أفواهِ الأَطفالِ مِنَ الرّیقِ فَفی ذلِکَ خُروجُ الرُّطوبَهِ الَّتی لَو بَقِیَت فی أبدانِهِم، لَأَحدَثَت عَلَیهِمُ الامورَ العَظیمَهَ، کَمَن تَراهُ قَد غَلَبَت عَلَیهِ الرُّطوبَهُ فَأَخرَجَتهُ إلی حَدِّ البَلَهِ وَ الجُنونِ وَ التَّخلیطِ إلی غَیرِ ذلِکَ مِنَ الأَمراضِ المُختَلِفَه کَالفالِجِ وَ اللَّقوَهِ و ما أشبَهَهُما، فَجَعَلَ اللّهُ تِلکَ الرُّطوبَهَ تَسیلُ مِن أفواهِهِم فی صِغَرِهِم، لِما لَهُم فی ذلِکَ مِنَ الصِّحَّهِ فی کِبَرِهِم، فَتَفَضَّلَ عَلی خَلقِهِ بِما جَهِلوهُ و نَظَرَ لَهُم بِما لَم یَعرِفوهُ، و لَو عَرَفوا نِعَمَهُ عَلَیهِم لَشَغَلَهُم ذلِکَ عَنِ التَّمادی فی مَعصِیَتِهِ، فَسُبحانَهُ ما أجَلَّ نِعمَتَهُ و أسبَغَها عَلَی المُستَحِقّینَ و غَیرِهِم مِن خَلقِهِ، و تَعالی عَمّا یَقولُ المُبطِلونَ عُلُوّاً کَبیراً؟!
بحار الأنوار، ج 3، ص 66 وج 60، ص 380، ح 98 کلاهما نقلًا عن الخبر المشتهر بتوحید المفضّل.
مولا و آقای ما حضرت امام صادق صلوات الله علیه:در بیان نعمت هایی که خداوند متعال به انسان بخشیده است: امّا آن آبی که از دهان کودکان می ریزد، خود، موجب بیرون رفتن رطوبتی است که اگر در بدن هایشان می مانْد، در آنان پدیده هایی گران رُخ می داد. چنان که می بینید برخی کسان رطوبت بر آنان غلبه یافته و آنان را به مرز پَخمگی، دیوانگی و آشفته عقلی و بیماری های مختلف دیگری چون: سستْ اندامی و کَج دهانی و همانند آنها رانده است. از این روی، خداوند، آن رطوبتی را که در خُردسالی از دهان کودکان فرو می ریزد، زمینه سلامت و تندرستی آنان در بزرگ سالی قرار داده، و بدین سان، بر خلق خویش به آنچه از آن آگاهی نداشته اند، منّت نهاده و بدانچه از شناختش فرو مانده اند، به ایشان لطف کرده است. آنان، اگر نعمت های خداوند بر خویش را می شناختند، این شناخت، ایشان را از فرو غلتیدن به نافرمانی او باز می داشت. پس، پاکا خدایی که چه نعمت های گرانی داده و بر سزاواران و ناسزاواران، ارزانی داشته است. او از آنچه بی عقیدگان می پندارند، بسیار والاتر و فراتر است!

آنچه سستیِ اندام می آورد

خوردن خربزه در حالت ناشتا

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه: البِطّیخُ عَلَی الرِّیقِ یورِثُ الفالِجَ نَعوذُ بِاللّهِ مِنهُ!
الکافی، ج 6، ص 361، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 376، ح 2316 و لیس فیه« نعوذ باللّه منه» و کلاهما عن یاسر الخادم، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 401، ح 1367، بحار الأنوار، ج 62، ص 203، ح 3.
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: خوردن خربزه، ناشتا، سستْ اندامی پناه بر خدا بر جای می گذارد.

غسل با آب سرد پس از خوردن ماهی

قال سیدنا و مولانا الإمام رضا صلوات الله علیه: الاغتِسالُ بِالماءِ البارِدِ بَعدَ أکلِ السَّمَکِ یورِثُ الفالِجَ.
بحار الأنوار، ج 62، ص 321 نقلًا عن طبّ الإمام الرضا صلوات الله علیه ، ص 26 و فیه« فإنّ الماء» بدل« الاغتسال بالماء».
مولا و آقای ما حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود:غسل کردن با آب سرد پس از خوردن ماهی، سستْ اندامی در پی می آورد.

آنچه مانع سستْ اندامی می شود

خوردن خرما پس از خوردن ماهی

الکافی عن سعید بن جناح عن مولی للإمام الصادق صلوات الله علیه ، قال: دَعا صلوات الله علیه بِتَمرٍ فَأَکَلَهُ، ثُمَّ قالَ: ما بی شَهوَهٌ، و لکِنّی أکَلتُ سَمَکاً.
ثُمَّ قالَ: مَن باتَ و فی جَوفِهِ سَمَکٌ لَم یَتبَعهُ بِتَمَراتٍ أو عَسَلٍ، لَم یَزَل عِرقُ الفالِجِ یَضرِبُ عَلَیهِ حَتّی یُصبِحَ.
الکافی، ج 6، ص 323، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 270، ح 1866، بحار الأنوار، ج 65، ص 208، ح 48.
الکافی به نقل از سعید بن جناح، از یکی از وابسته های امام صادق صلوات الله علیه: امام صلوات الله علیه چند خرمایی خواست و خورد. سپس فرمود: «اشتهایی نداشتم؛ امّا ماهی خورده بودم».
سپس فرمود: «هر کس در حالی بخوابد که ماهی خورده و در پی آن، چند خرما یا مقداری عسل نخورده است، تا صبح، رگِ سستْ اندامی بر او غلبه خواهد داشت».

سرفه

قال رسول الله صلوات الله علیه و آله:لا تَکرَهوا أربَعَهً:... وَ السُّعالَ؛ فَإِنَّهُ یَقطَعُ عُروقَ الفالِجِ.
طبّ النبیّ صلوات الله علیه و آله ، ص 12، بحار الأنوار، ج 62، ص 301. انظر تمام الحدیث فی ص 488، ح 828.
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرمود: چهار چیز را ناخوشایند مدارید: ... و سرفه را؛ چرا که فلج را ریشه کن می کند.

آنچه از کژدهانی ایمنی می دهد

مکارم الأخلاق: رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلوات الله علیه و آله أنَّهُ دَعا بِالهاضومِ وَ السَّعتَرِ وَ الحَبَّهِ السَّوداءِ، فَکانَ یَستَفُّهُ إذا أکَلَ البَیاضَ و طَعاماً لَهُ غائِلَهٌ، و کانَ یَجعَلُهُ مَعَ المِلحِ الجَریشِ و یَفتَتِحُ بِهِ الطَّعامَ، و یَقولُ: ما ابالی إذا تَغادَیتُهُ ما أکَلتُ مِن شَی ءٍ.
و کانَ یَقولُ: یُقَوِّی المَعِدَهَ، و یَقطَعُ البَلغَمَ، و هُوَ أمانٌ مِنَ اللَّقوَهِ.
مکارم الأخلاق، ج 1، ص 407، ح 1381، بحار الأنوار، ج 66، ص 244، ح 3.
مکارم الأخلاق: درباره حضرت رسول صلوات الله علیه و آله ، چنین روایت شده که داروی هضم کننده و آویشن و سیاه دانه خواست. چون موادّ سفیده دار یا غذایی که سنگین بود، می خورد این موارد را با هم آسیاب کرده، آرد آن را با نمکِ نیم کوفته همراه می کرد و غذای خویش را بدان آغاز می کرد و می فرمود: «چون این دارو را بخورم، باکی از این ندارم که چه چیزی خورده باشم».
او می فرمود: «همین دارو معده را تقویت می کند، بلغم را از میان برمی دارد و مایه ایمنی از کژی دهان است».

درمان ضربه مغزی با روغن بنفشه

عنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ:
أهْدَیْتُ إِلَى مولانا الإمام جعفر الصادق صلوات الله علیه بَغْلَةً، فَصَرَعَتِ الَّذِی أَرْسَلْتُ بِهَا مَعَهُ فَأَمَّتْهُ،  فَدَخَلْنَا الْمَدِینَةَ فَأَخْبَرْنَا مولانا الإمام جعفر الصادق صلوات الله علیه.
 فَقَالَ صلوات الله علیه: أَ فَلَا أَسْعَطْتُمُوهُ بَنَفْسَجاً؟!
 فَأُسْعِطَ بِالْبَنَفْسَجِ فَبَرَأ.
 ثُمَّ قَالَ صلوات الله علیه: یَا عُقْبَةُ إِنَّ الْبَنَفْسَجَ بَارِدٌ فِی الصَّیْفِ حَارٌّ فِی الشِّتَاءِ، لَیِّنٌ عَلَى شِیعَتِنَا یَابِسٌ عَلَى عَدُوِّنَا لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی الْبَنَفْسَجِ قَامَتْ أُوقِیَّتُهُ بِدِینَارٍ.

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 6، ص: 521

عقبه می گوید :
قاطری ماده را براى مولای ما حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه هدیه فرستادم، قاطر رم کرد و آن شخص که همراه قاطر بود را انداخت و شخص ضربه مغزی شد.
پس داخل مدینه شدیم و به مولای ما حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه خبر دادیم.
حضرت صلوات الله علیه فرمود : چرا در بینى اش روغن بنفشه نریختند ؟!
پس روغن بنفشه در بینى اش ریختند و خوب شد.
سپس حضرت صلوات الله علیه فرمود : اى عقبه ! به راستى که روغن بنفشه در تابستان سرد و در زمستان گرم است، براى شیعیان ما نرم  و براى دشمن ما خشک است.
اگر مردم بدانند که بنفشه چه خصوصیتی دارد، هفتاد گرم آن را به یک دینار می خریدند.(اگر ارزشش را بدانند با قیمت گران هم تهیّه می کردند) .

توضیح:
برای استفاده تجربه شده است، باید هر شب در هر سوراخ بینی شخص بیمار دو قطره بچکانند و این کار تکرار شود، افرادی که در اثر ضربه مغزی به کما رفتند، الحمد لله با این روش خیلی زود چشم باز کردند و درمان شدند.