در حدیثى از امام باقر صلوات الله علیه نقل شده است که حضرتش فرمود:
همانا خداوند عزّوجلّ آن گاه که فرزندان آدم صلوات الله علیه را از پشت او بیرون آورد تا از آنها بر ربوبیّت خویش و نبوّت پیامبرانش پیمان بگیرد، نخستین پیامبرى که بر نبوّتش پیمان گرفته شد، محمّد بن عبداللَّه صلوات الله علیه وآله بود. آن گاه خداوند عزّوجلّ به آدم صلوات الله علیه فرمود: نگاه کن چه مى بینى؟ پس حضرت آدم صلوات الله علیه به ذرّیّه خویش نگاه کرد و دید همه آسمان را پر کرده اند. گفت: پروردگارا فرزندانم چه زیاد هستند! به خاطر چه امرى آنها را آفریدى؟ مقصودت از گرفتن پیمان از آنها چیست؟
خداوند عزّوجلّ فرمود: مرا عبادت کنند، هیچ شریکى براى من قائل نشوند و به رسولانم ایمان بیاورند و از آنها پیروى کنند... .
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَخْرَجَ ذُرِّیَّةَ آدَمَ صلوات الله علیه مِنْ ظَهْرِهِ لِیَأْخُذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ بِالرُّبُوبِیَّةِ لَهُ وَ بِالنُّبُوَّةِ لِکُلِّ نَبِیٍّ، فَکَانَ أَوَّلَ مَنْ أَخَذَ لَهُ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ بِنُبُوَّتِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِللَّهِ صلوات الله علیه وآله ثُمَّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لآِدَمَ صلوات الله علیه انْظُرْ مَا ذَا تَرَى؟ قَالَ: فَنَظَرَ آدَمُ صلوات الله علیه إِلَى ذُرِّیَّتِهِ وَ هُمْ ذَرٌّ قَدْ مَلَئُوا السَّمَاءَ قَالَ آدَمُ صلوات الله علیه: یَا رَبِّ مَا أَکْثَرَ ذُرِّیَّتِی وَ لِأَمْرٍ مَا خَلَقْتَهُمْ؟ فَمَا تُرِیدُ مِنْهُمْ بِأَخْذِکَ الْمِیثَاقَ عَلَیْهِمْ؟ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَ یُؤْمِنُونَ بِرُسُلِی وَ یَتَّبِعُونَهُمْ.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص: 8
در حدیث دیگرى از امام صادق صلوات الله علیه نقل شده است که آن حضرت فرمود:
أَوَّلُ مَنْ سَبَقَ مِنَ الرُّسُلِ إِلَى بَلَى رَسُولُ اللَّه صلوات الله علیه وآله... کَانَ الْمِیثَاقُ مَأْخُوذاً عَلَیْهِمْ للَّهِ بِالرُّبُوبِیَّةِ وَ لِرَسُولِهِ بِالنُّبُوَّةِ وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ بِالْإِمَامَةِ. فَقَالَ: أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ وَ مُحَمَّدٌ نَبِیُّکُمْ وَ عَلِیٌّ إِمَامُکُمْ وَ الْأَئِمَّةُ الْهَادُونَ أَئِمَّتُکُمْ؟ فَقالُوا: بَلى . فَقَالَ اللَّهُ: (شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیامَةِ) أَیْ لِئَلَّا تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ - (إِنَّا کُنَّا عَنْ هذا غافِلِینَ). فَأَوَّلُ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمِیثَاقَ عَلَى الْأَنْبِیَاءِ بِالرُّبُوبِیَّةِ؛ وَ هُوَ قَوْلُهُ (وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُم).
مختصر البصائر، ص: 410
رسول خدا صلوات الله علیه وآله نخستین کسى بود که «بلى» گفت... از آنها بر ربوبیّت خداوند عزّوجلّ و نبوّت رسول خدا صلوات الله علیه وآله و امامت امیرالمؤمنین و ائمّه صلوات الله علیهم پیمان گرفت و فرمود: «آیا من پروردگار شما نیستم؟» و محمّد پیامبرتان و على و امامان هادى، امامانتان نیستند؟ «گفتند: آرى.» پس خداوند فرمود: «گواه گرفتم که روز قیامت نگویید» یعنى تا اینکه در روز قیامت نگویید: «ما از این در غفلت بودیم.» پس نخستین کسانى که از آنها بر ربوبیّت پیمان گرفت، پیامبران بودند. خداوند در این باره مى فرماید: «و به یاد آور آن زمانى را که از پیامبران پیمان گرفتیم... .
در حدیث دیگرى، ابن مسکان از امام صادق صلوات الله علیه از پیمان عالم ذرّ سؤال مى کند:
قُلْتُ: مُعَایَنَةً کَانَ هَذَا؟
قَالَ: نَعَمْ. فَثَبَتَتِ الْمَعْرِفَةُ وَ نَسُوا الْمَوْقِفَ وَ سَیَذْکُرُونَهُ. وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَدْرِ أَحَدٌ مَنْ خَالِقُهُ وَ رَازِقُهُ؟ فَمِنْهُمْ مَنْ أَقَرَّ بِلِسَانِهِ فِی الذَّرِّ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ؛ فَقَالَ اللَّهُ:
(فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ).
مختصر البصائر، ص: 412
آیا این اقرار و پیمان به رؤیت عیانى بود؟
فرمود: آرى؛ پس معرفت ثابت شد و موقف را فراموش کردند و زود باشد که به یاد آورند. و اگر آن امر نمى شد، هیچ کسى خالق و رازق خویش را نمى شناخت. پس برخى از آنها در ذرّ به زبان اقرار کردند و به قلب ایمان نیاوردند؛ پس خداوند عزّوجلّ فرمود: «پس ایمان نمى آورند به آنچه پیش از این تکذیب کردند.»
در تفسیر این آیه، روایات دیگرى نیز رسیده است که به خاطر اختصار، از نقل آنها صرف نظر مى شود. در این روایاتى که نقل شد، نکات مهمّى مورد اشاره قرار گرفته است که برخى از آنها از خود آیه شریفه استفاده مى شود و برخى دیگر، مانند میثاق بر نبوّت و ولایت اهلبیت صلوات الله علیهم و تقدّم پیامبران بر گفتن «بلى» و اینکه اگر آن پیمان از آنها گرفته نمى شد و انسانها به معرفت عیانى خداوند در آنجا نمى رسیدند در این دنیا هیچ کسى خالق و رازق خویش را نمى شناخت و برخى امور دیگر، به بیان ائمّه صلوات الله علیهم مستند شده است و از آیه شریفه و سایر آیات، بدون بیان و تفسیر ائمّه صلوات الله علیهم قابل استفاده نیست.
