زراره و حمران از امام باقر و امام صادق صلوات الله علیهما نقل مى کنند که فرمودند:
همانا خداوند خلق را آفرید درحالى که سایه هایى بودند. پس رسول خویش محمّد صلوات الله علیه وآله را فرستاد، پس برخى از آنها به او ایمان آوردند و برخى تکذیب کردند. آن گاه او را در خلقى دیگر مبعوث کرد. پس آنان که در خلق قبل ایمان آورده بودند، دوباره ایمان آوردند و آنان که در آن روز انکار کرده بودند، منکر شدند. پس خداوند عزّوجلّ فرمود: «ایمان نمى آورند به آنچه پیش از این تکذیب کرده اند.»
إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ هِیَ أَظِلَّةٌ، فَأَرْسَلَ رَسُولَهُ مُحَمَّداً صلوات الله علیه وآله فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَذَّبَهُ ثُمَّ بَعَثَهُ فِی الْخَلْقِ الآْخَرِ فَآمَنَ بِهِ مَنْ کَانَ آمَنَ بِهِ فِی الْأَظِلَّةِ وَ جَحَدَهُ مَنْ جَحَدَ بِهِ یَوْمَئِذٍ، فَقَالَ: فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ.
تفسیر العیاشی، ج2، ص: 126
نکاتى که از این حدیث استفاده مى شود:
۱. با توجّه به شیوع اطلاق اظلّة به ارواح مقصود از «خلق الخلق و هی أظلّة» خلق همین انسانها در عالم ارواح است.
، براى نمونه به این روایت توجه شود:
امام صادق صلوات الله علیه مى فرماید: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَخَذَ مِیثَاقَ الْعِبَادِ وَ هُمْ أَظِلَّةٌ قَبْلَ الْمِیلَادِ فَمَا تَعَارَفَ مِنَ الْأَرْوَاحِ ائْتَلَفَ وَ مَا تَنَاکَرَ مِنْهَا اخْتَلَفَ.
علل الشرائع، ج1، ص: 84
خداى تعالى عهد و میثاق گرفت در عالم ذر از تمامى مردم در حالى که همگى آنها اشباح بودند (مانند ذرات غبار) و هر کدام از ارواح مردم که در آن روز با یک دیگر آشنا شدند و الفت پیدا کردند در دنیا هم با یک دیگر آشنایند (و قلب آنها بهمدیگر مایل مىشود و محبت و دوستى بین آنها پدید میگردد) و هر یک از ایشان که آشنا نشدند در دنیا هم آشنا نیستند.
در این روایت هم می بینیم که مراد از اظلّة همان ارواح است.
۲. بعثت و نبوّت اختصاص به دنیا نداشته، بلکه در عوالم پیشین هم سابقه دارد.
۳. انسانها همان طور که در این دنیا در مقابل دعوت پیامبران صلوات الله علیهم پذیرش و انکار دارند در آن عوالم هم تصدیق و تکذیب داشتند.
۴. تصدیق و تکذیب لاحق به طور معمول، با تصدیق و تکذیب پیشین مطابق است.
۵. مراد از «ثمّ بعثه فی الخلق الآخر» امّت دیگر نیست؛ بلکه مقصود همان انسانها هستند در عالمى دیگر؛ زیرا بعثت پیامبر صلوات الله علیه وآله در دنیا به امّت مسلمان اختصاص دارد؛ پس مقصود از آن باید عالمى دیگر غیر از عالم دنیا باشد که در آن همه انسانها موجود باشند. این عالم با توجّه به مبانى معارف اهل بیت صلوات الله علیهم عالم ذرّ است.
