امام زین العابدین صلوات الله علیه دیه جنین را در مراحل مختلف آن به این صورت بیان مى کند:
اگر نطفه باشد، بیست دینار... و اگر بیرون ریزد در حالى که علقه شده است، چهل دینار... و اگر بیرون انداخته شود در حالى که مضغه (= قطعه گوشتى) شده است، شصت دینار... واگر سقط شود در حالى که خلقى کامل گردیده و استخوان و گوشت روییده و جوارحش منظّم شده و روح عقل در آن دمیده شده، دیه کامل بر او هست.
سپس راوى مى گوید:
قُلْتُ لَهُ: أَ رَأَیْتَ تَحَوُّلَهُ فِی بَطْنِهَا مِنْ حَالٍ إِلَى حَالٍ أَ بِرُوحٍ کَانَ ذَلِکَ أَمْ بِغَیْرِ رُوحٍ؟
قَالَ: بِرُوحٍ عَدا الْحَیَاةِ الْقَدِیمِ الْمَنْقُول فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ؛ وَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ فِیهِ رُوحُ عَدَا الْحَیَاةِ مَا تَحَوَّلَ عَنْ حَالٍ بَعْدَ حَالٍ فِی الرَّحِمِ وَ مَا کَانَ إِذَنْ عَلَى مَنْ یَقْتلهُ دِیَةٌ وَ هُوَ فِی تِلْکَ الْحَالِ.
به ایشان گفتم: آیا تغییر وتحوّل نطفه در رحم از حالى به حال دیگر، با وجود روح است یا بدون آن؟
فرمود: با روحى غیر از روح حیات، روح قدیم که در اصلاب مردان و ارحام زنان انتقال پیدا مى کند. و اگر [این ] روح [که ] غیر از روح حیات [است ] در آن نبود، از حالى به حال دیگر منتقل نمى شد.
ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج16، ص: 603
در این حدیث شریف هم، روح عقل یا روح حیات غیر از روح قدیم دانسته شده است. پس انسانها یک روح انسانى دارند که دو هزار سال پیش از ابدان خلق و در عالم ذرّ با بدن ذرّى مرکب شده است و بعد در صلبها و رحمها قرار گرفته و از صلبى به رحمى در انتقال است تا اینکه وقت خلقت او در دنیا برسد و خداوند مراحل رشد او را در رحم فراهم آورد.
نکته دیگر اینکه تعبیر «روح العقل» نسبت به روح حیات و بقاست که در ابتداى پنج ماهگى، به جنین دمیده مى شود. پس این حدیث هم دلالت دارد که انسان پیش از این خلقتى داشته است؛ امّا آن خلقت چگونه و کجا بوده است، از این حدیث چیزى فهمیده نمى شود. لکن سابقه و چگونگى شکل گیرى انسان در آیات و احادیثى که پیش از این ذکر گردید، تبیین شده بود. بنابراین، با توجّه به مجموعه احادیث، اجمال روایات فوق نیز برطرف مى گردد و معناى آنها روشن مى شود.
